Meer mensen helpen dankzij efficiënte inzet van middelen
2023 in vogelvlucht
Een jaaroverzicht in vogelvlucht is per definitie onvolledig. Ook in 2023 realiseerde het VAPH te veel om op te noemen. Samen met enkele inhoudelijk experten wagen we ons toch aan een poging. De rode draden? Meer mensen helpen. De middelen efficiënt besteden. Intersectorale samenwerking. De toekomst voorbereiden.
2024 is een verkiezingsjaar. Na zondag 9 juni starten de onderhandelingen voor een nieuwe Vlaamse Regering. Om die onderhandelingen voor het domein Welzijn voor te bereiden en te voeden, vond in 2023 heel wat beleidsvoorbereidend werk plaats.
"We maakten een balans op van de voorbije legislatuur, werkten aan een reflectiedocument voor de toekomst en berekenden diverse financiële beleidsscenario's voor het komende beleid", zegt administrateur-generaal James Van Casteren. "Alle afdelingen van het VAPH werden daar intensief bij betrokken, net als het raadgevend comité. Dat is het belangrijkste adviesorgaan van het VAPH. Het bestaat uit gebruikers en medewerkers van diensten en voorzieningen. We ontwikkelden een beleidsvisie met speerpunten en becijferden hoeveel middelen de komende legislatuur nodig zijn om de noden van personen met een handicap te lenigen. In maart 2024 stelden we de resultaten voor in de Commissie Welzijn van het Vlaams Parlement."
"Dat was een sterk staaltje teamwerking", zegt Tess Pype, teamcoördinator Cijfers, Budget & Boekhouding. "Inhoudelijk en cijfermatig moet elk detail kloppen in zo'n meerjarenplanning, want daarop wordt het komende beleid gebouwd."
"De kernvraag is: hoeveel kost het om alle huidige en toekomstige noden van personen met een handicap in te lossen? We komen uit op een bedrag van 1,4 miljard euro extra voor de volgende regeerperiode. Maar er zijn nog andere uitdagingen om rekening mee te houden. Zo is er de krapte op de arbeidsmarkt die je niet zomaar oplost. Daarnaast merken we een verandering in de doelgroep, wat betekent dat we bijkomende, specifieke expertise nodig hebben. Er is vandaag een groter aandeel van personen met een lichte handicap, maar met een niet minder complexe zorgnood. Er is dan sprake van een handicap die bijvoorbeeld gepaard gaat met een psychiatrische stoornis of een moeilijke thuissituatie. Om daar een antwoord op te kunnen bieden, is een geïntegreerd zorgmodel nodig, met intersectorale samenwerking. Rekening houdend met dat alles schuiven we met het VAPH een realistisch groeipad voor de komende legislatuur naar voren van 776 miljoen euro. Met die investering zouden we erg veel mensen kunnen helpen", zegt Tess Pype.
Overschotten maximaal inzetten
Zoveel mogelijk personen met een handicap helpen. Dat is wat het VAPH jaar na jaar doet. Onder meer door het maximum uit de beschikbare budgetten te halen. Toch bleef het VAPH de afgelopen jaren elk jaar met een begrotingsoverschot achter: een deel van het budget bleef ongebruikt. Vanaf 2023 kunnen we die middelen gedeeltelijk opnieuw inzetten.
"Wie een persoonsvolgend budget in cash besteedt, gebruikt dat budget in veel gevallen niet volledig", legt Tess Pype uit. "Enerzijds zijn er de opstarters, die het eerste jaar niet hun hele budget inzetten. Dat zijn eenmalige overschotten. Anderzijds zijn er structurele overschotten door een structurele onderbenutting. Het ene jaar besteed je meer dan het andere en veel mensen bouwen een voorzichtigheidsmarge in voor onverwachte situaties. Dat leidt ertoe dat velen op het einde van het jaar een overschot hebben. Het structurele overschot komt overeen met ongeveer 15 % van het budget, wat in totaal neerkomt op een bedrag van 145 miljoen euro. In 2023 gaf de minister van Financiën en Begroting groen licht om dit structurele overschot opnieuw in te zetten voor nieuwe budgetten. Als we jaarlijks 100 % van de VAPH-middelen willen besteden, kunnen we daardoor persoonsvolgende budgetten toekennen ter waarde van 117 % van onze middelen. Doordat de persoonsvolgende budgetten gemiddeld maar voor 85 % besteed worden, komen we zo ongeveer uit op 100 % besteding van de VAPH-middelen (want 85 % van 117 is ongeveer 100). Op die manier worden de middelen maximaal ingezet. We hebben dat met het team Cijfers, Budget en Boekhouding grondig voorbereid en uiteraard blijven we dat ook monitoren. Het gaat tenslotte om een substantieel bedrag, waarmee we heel wat mensen kunnen helpen."
Zorginvesteringsplan gerealiseerd
Ondertussen wordt het zorginvesteringsplan gerealiseerd. "In 2022 werd de doelstelling bereikt om personen met een handicap in prioriteitengroep 1 binnen de 18 maanden na het starten van de aanvraagprocedure een persoonsvolgend budget toe te kennen als ze de aanvraagprocedure in die periode volledig doorlopen hadden", zegt James Van Casteren. "In 2023 slaagde het VAPH erin die wachttijd in te perken tot 12 maanden. Ook voor 2024 is dat het ambitieuze streefdoel."
"In prioriteitengroep 2 werden eind 2022 deelbudgetten toegekend", zegt Tess Pype. "Wetenschappelijk onderzoek van de Universiteit Antwerpen en de KU Leuven toont dat de meningen over de deelbudgetten verdeeld zijn. Ze hebben vooral een positieve impact op mensen die nood hebben aan praktische hulp, aan hulp die schaalbaar is, die dus in stukjes kan worden opgenomen. We zien dat voornamelijk mensen met een fysieke handicap geholpen zijn met dit type ondersteuning. Wie nood heeft aan meer intensieve ondersteuning, zoals bijvoorbeeld woonondersteuning, vindt moeilijker een gepaste oplossing voor zijn ondersteuningsvraag. Vooral mensen met een verstandelijke handicap hebben nood aan dit type ondersteuning. Het is aan de volgende Vlaamse Regering om te beslissen of het systeem met deelbudgetten al dan niet in voege blijft."
"Voor prioriteitengroep 3 vond in 2023 een vervolgonderzoek plaats naar de noden. Hieruit blijkt dat er veel praktische hulp nodig is, maar dat - ondanks het feit dat die hulp in sommige gevallen ook beschikbaar is los van een persoonsvolgend budget, mensen niet altijd de weg naar het aanbod vinden. Hier is nog werk aan de winkel."
"Voor kinderen en jongeren was er in 2023 een uitbreiding van 8,5 miljoen euro voor persoonlijke-assistentiebudgetten (PAB's). Daarnaast was er het crisis- en investeringsplan jeugdhulp, dat nog eens 6,7 miljoen extra voor nieuwe PAB's voorzag, waarvan reeds 1,2 miljoen werd ingeschreven in de begroting van 2023. Op die manier kon het VAPH in 2023 747 bijkomende PAB-budgetten toekennen, waardoor het aantal budgethouders van een persoonlijke-assistentiebudget met ongeveer 32 % steeg ten opzichte van 2022. Alle kinderen en jongeren met een priordossier - dus kinderen met de meest dringende noden - kregen in 2023 meteen een PAB", zegt Tess Pype.
Visie en reflectiedocument
In 2023 nam Sven Pans de coördinatie van het team Beleid over van Ann Van den Abbeele, die voortaan meer inhoudelijk en projectmatig werkt. Het team werkte hard aan de 111 nieuwe RTH-initiatieven. Het zette ook volop in op geïntegreerde zorg. En het speelde een voortrekkersrol in de taskforce die leidde tot het crisis- en investeringsplan jeugdhulp. Lees hierover de afzonderlijke artikels.
Begin 2023 nam het team Beleid verder het initiatief om na te denken over de visie van het VAPH. Heel wat elementen uit die visie hebben we kunnen meenemen in het reflectiedocument met beleidsaanbevelingen voor de volgende Vlaamse Regering. "Dat was zinvol en verfrissend", zegt Ann Van den Abbeele. "Natuurlijk bestaat er over de grote lijnen van de visie eensgezindheid. Maar als je het concreet maakt, komen de verschillen aan de oppervlakte. Neem zelfregie voor mensen met een handicap: iedereen is voor, maar wat met mensen in een zeer kwetsbare situatie? Wat met mensen in detentie? Of neem de doelgroep van het VAPH. Volgen we de definitie van de Wereldgezondheidsorganisatie? Dan horen ook de langdurig zieken tot onze doelgroep? We hebben over deze thema's gediscussieerd met heel wat collega's. We hebben nog geen helder en definitief kader, maar het debat hielp ons wel met het maken van het reflectiedocument. Het is een stap naar een Perspectiefplan 2040. Het gaat in wezen over de rol van het VAPH. Meer dan ooit willen we de komende jaren ambassadeur zijn voor inclusie en participatie én ons profileren als expertisecentrum."
"De komende jaren willen we met gerichte acties deze visie concretiseren", zegt Sven Pans. "Een leidraad wordt de sectoroverschrijdende aanpak. Inclusie is een opdracht voor alle beleidsdomeinen. Iedereen heeft een verantwoordelijkheid. Het VAPH wil het voortouw nemen, met enthousiasme en vanuit zijn specifieke expertise. We krijgen hiervoor appreciatie vanuit de sector en we willen als ambassadeur hameren op het belang van meer inclusie. En daar moeten alle beleidsdomeinen voor gaan. Want alleen kan het VAPH dit niet realiseren."
Kwaliteit van leven
De expertise van het VAPH wordt ook internationaal gewaardeerd. De voorbije jaren speelde het VAPH een voortrekkersrol in het Europese project UNIC (user-centred funding models for long term care, red.), dat persoonsvolgende systemen onderzoekt en stimuleert. Mede dankzij de input van het VAPH resulteerde deze samenwerking in 2023 in een toolbox met drie instrumenten: voor gebruikers, zorgaanbieders en overheden. De tools werden voorgesteld op een Europees webinar en op een Vlaamse studiedag in juni 2023. "Vooral de Quality Monitoring Tool voor gebruikers biedt interessante mogelijkheden", zegt Ann Van den Abbeele. "Die zou ons bijvoorbeeld toelaten om te meten of het persoonsvolgend budget de levenskwaliteit van de gebruiker verhoogt."
Een ander project van team Beleid is de Academische Werkplaats De-institutionalisering. Het is een meerjarentraject dat jaarlijks een colloquium organiseert met een stand van zaken. In 2023 werd een debat gevoerd over inclusie en de-institutionalisering. De standpunten hierover bij gebruikers en het werkveld liggen soms ver uiteen. Terwijl de een vol overtuiging kiest voor een fulltime residentieel verblijf, wil de ander het liefst alle voorzieningen slopen. Dankzij het debat groeit er meer begrip voor de diverse standpunten en krijgt de discussie meer nuance.
85 % (zeer) tevreden klanten
De afdeling Dienstverlening Budgethouders organiseerde in 2023 opnieuw infosessies over het persoonlijke-assistentiebudget (PAB). In 2022 waren enkele wijzigingen doorgevoerd om de regels voor het PAB beter te laten aansluiten op die voor het persoonsvolgend budget (PVB) voor volwassenen.
"Die infosessies zijn ook voor de dossierbeheerders erg boeiend, omdat we zo de vinger aan de pols kunnen houden", zegt afdelingshoofd Dirk Vanderstighelen. "De budgethouders stellen het op prijs dat we naar hen toe komen en een antwoord proberen te geven op al hun vragen. Dat directe contact is anders dan de contacten via aanvraagformulieren of de telefoon. Ook voor ons. We krijgen rechtstreeks feedback van onze doelgroep, wat erg waardevol is en een fijne ervaring."
Traditioneel gaat veel tijd van de afdeling Dienstverlening Budgethouders naar het opvolgen van PAB- en PVB-starters. "Wie een budget krijgt, moet binnen de vier maanden opstarten. Is er na twee maanden nog geen besteding geweest, dan nemen we zelf contact op met de budgethouder", zegt Dirk Vanderstighelen. "We vragen of alles duidelijk is en of de budgethouder hulp nodig heeft van ons of van een bijstandsorganisatie. Op die manier helpen we iedereen goed op weg."
Dankzij een automatisering van de terbeschikkingstelling van budgetten in 2023 is er nu ook meer tijd om de dienstverlening nog te versterken. De afdeling besteedt daar veel aandacht aan. Al jaren wordt de klantentevredenheid gemonitord. Het resultaat? Een mooie score van 85 % tevreden tot zeer tevreden klanten.
Tegelijk waakt de afdeling Dienstverlening Budgethouders erover dat de budgetten correct worden ingezet. "Het risico op onrechtmatige besteding bestaat altijd", zegt Dirk Vanderstighelen. "Vroeger organiseerden we ad hoc steekproeven. Sinds 2022 gaan we meer wetenschappelijk-methodisch te werk, met statistisch onderbouwde en representatieve steekproeven. In 2023 bleek 1,1 % van de gecontroleerde besteding onrechtmatig te zijn. Daarmee zitten we flink onder de limiet van 3 % die het Rekenhof vooropstelt."
Altijd de mensen centraal
De afdeling Vergunnen en Financieren is nauw betrokken bij heel wat – om niet te zeggen alle – projecten en activiteiten van het VAPH: de pilootprojecten rechtstreeks toegankelijke hulp, het crisis- en investeringsplan jeugdhulp, de overdracht van de internaten van het GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap naar het beleidsdomein Welzijn, de voorbereiding van het nieuwe kwaliteitsdecreet en de kwaliteitstafels, het ontwerp van de model-IDO in cocreatie met belanghebbenden ...
Daarnaast zijn er de recurrente processen voor alle vergunningen, erkenningen en registraties, de opvolging van de inspectieverslagen en de financiering van zorgaanbieders.
"Onze opdracht is om alles zo vlot mogelijk te laten verlopen", zegt afdelingshoofd Marc Sevenhant. "Hoewel we met vergunningen en centen bezig zijn, gaat het uiteindelijk altijd over mensen. Bij de overdracht van de internaten van het GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap ging het bijvoorbeeld om meer dan 1.100 kwetsbare kinderen en een grote groep personeel die inkantelden in zestien multifunctionele centra. Daar komt heel wat bij kijken."
Om de krapte op de arbeidsmarkt in de welzijnssector enigszins te lenigen, kwam er in 2023 een aanpassing in de personeelssubsidies. "Het wordt steeds moeilijker om medewerkers te vinden.
Daarom hebben we de diplomavoorwaarden versoepeld en gelden er minder strenge anciënniteitsregels. De nieuwe regelgeving trad pas in voege op 1 januari 2024. Het is te vroeg voor resultaten. Maar we krijgen positieve feedback vanuit de voorzieningen", zegt Marc Sevenhant.
Verdubbeling goedgekeurde noodprocedures
Belangrijke initiatieven van de afdeling Toeleiding en Hulpmiddelen waren er op het vlak van de nood- en de spoedprocedure. Sinds 1 februari 2023 is er een nieuwe noodprocedure. "Die kwam er in de plaats van de oude procedure noodsituatie én de procedure maatschappelijke noodzaak", zegt afdelingshoofd Evert Wuyts. "Beide procedures werden samengevoegd en uitgebreid met een nieuw criterium: ernstige verwaarlozing door het langdurig ontbreken van een sociaal netwerk."
Aansluitend vond er in maart 2023 een evaluatie plaats van de criteria en de richtlijnen. Op basis daarvan werden enkele wijzigingen doorgevoerd. Zo kan het criterium 'plots en onvoorzien wegvallen van de ondersteuning' voortaan vanuit het standpunt van de klant worden beoordeeld. Ook situaties waarin het netwerk de ondersteuning plots niet meer aankan door de onverwachte achteruitgang van de persoon met een handicap, kunnen nu in aanmerking komen voor de noodprocedure. "Deze aanpassingen hebben geleid tot een verdubbeling van het aantal goedgekeurde noodprocedures. Het zijn er nu ongeveer zevenhonderd per jaar", zegt Evert Wuyts.
Ook de spoedprocedure werd in 2023 herbekeken. Vanaf 1 januari 2024 is de doelgroep van mensen met een beperkte levensverwachting door een neuromusculaire, een neurodegeneratieve of een bindweefselaandoening uitgebreid. Zij kunnen via de spoedprocedure een PVB-categorie 16 krijgen, wat neerkomt op 68.500 euro per jaar. Door de medische hoogdringendheid is het voor die mensen noodzakelijk om snel een aangepast budget te hebben.
Positieve verhalen
Wat valt er nog te onthouden uit 2023? Een heleboel, zo blijkt. "We hebben bergen werk verzet", zegt administrateur-generaal James Van Casteren. "En de resultaten mogen gezien worden. Het VAPH scoort bijvoorbeeld erg goed op het realiseren van de aanbevelingen van Audit Vlaanderen én in de RAPSi-risicoanalyse psychosociale aspecten bij de medewerkers van het VAPH. Uit die laatste meting blijkt een hoge tevredenheid bij de VAPH-medewerkers. Dat is belangrijk, want een job bij het VAPH is vaak psychologisch belastend, zeker voor de collega's die moeilijke beslissingen moeten nemen over het toekennen van budgetten."
Een pijnpunt blijft de vaak negatieve berichtgeving over onze sector in de pers. "Ondanks onze inspanningen blijkt het erg moeilijk om met positieve verhalen de pers te halen", zegt Van Casteren. "Dat is jammer, want veel mensen zijn erg tevreden over het zorgmodel en onze dienstverlening daarin. Negatieve berichten halen nu eenmaal gemakkelijker de kranten. Het is een van de redenen waarom we in de toekomst nog meer willen inzetten op eigen communicatie, onder meer via LinkedIn."
En dan is er natuurlijk nog dit jaarverslag. Helemaal in een nieuw jasje, met meer interviews, meer achtergrond en meer interactieve mogelijkheden om cijfers op maat op te vragen. Ga gerust op ontdekking.
Foto's © Filip Erkens & Joris Casaer